Osteopatia jest holistyczną metodą terapii pacjentów z różnymi dolegliwościami o charakterze funkcjonalnym. Z tego względu mówienie o osteopatii w konkretnej dziedzinie medycyny jest pewnego rodzaju nadużyciem, ponieważ podkreśla znaczenie tylko wybranego układu organizmu. Aby pozostać spójnym z definicją i założeniami osteopatii, należy wyjaśnić sposób postępowania w chorobach układu oddechowego z perspektywy ogólnoustrojowej.
Drogi oddechowe, do których zalicza się jamę nosową, gardło, krtań, tchawicę, oskrzela i płuca nie są zawieszone w próżni, lecz do swego właściwego funkcjonowania wymagają odpowiedniego unaczynienia (tętniczego, żylnego i limfatycznego) oraz unerwienia. Z kolei ilość i jakość dostarczanej krwi uzależniona jest od pracy serca, wątroby, śledziony i układu wydalniczego (nerek i jelit). Z tego powodu w niektórych książkach o rozwoju osteopatii można odnaleźć zalecenia odnośnie usprawnienia pracy jelit i nerek w przypadku chorób układu oddechowego (szczególnie płuc). Właściwy stan tych organów jest istotny dla prawidłowego zwalczania czynników patologicznych. Do osiągnięcia wspomnianego celu nestorzy osteopatii nie tylko wykonywali techniki leczenia manualnego, lecz także dawali zalecenia żywieniowe oraz stosowali zabiegi fizykalne (np. kąpiele, okłady, płukania) itd. Praca z narządami wydalniczymi oraz układem żylnym i limfatycznym jest konieczna dla zapewnienia odpływu zastoju żylnego (biernego przekrwienia), usunięcia produktów metabolicznych i patogenów oraz przygotowania miejsca dla napływu świeżej krwi bogatej w substancje odżywcze i tlen. Z tego powodu także w przypadku dysfunkcji dróg oddechowych istotne jest wspieranie układu odpornościowego (np. praca ze śledzioną, pobudzenie układu limfatycznego) i narządów o istotnym znaczeniu metabolicznym (wątroby) oraz wydalniczym (wątroby i nerek).
Wszystkie struktury układu oddechowego posiadają swoje unerwienie autonomiczne. Zarówno w stanie ostrym jak i przewlekłym dochodzi do zaburzenia równowagi pomiędzy częścią współczulną i przywspółczulną autonomicznego układu nerwowego. Wspomniane przechylenie szali na rzecz jednego z podsystemów stanowi odpowiedź organizmu na stresor chorobowy i przez pewien czas ma charakter adaptacyjny. Należy jednak pamiętać, że jak to bywa w nagłej sytuacji alarmowej organizm aktywuje swoje siły, nie zważając na pomniejsze skutki, które jednak mogą być istotne w prawidłowym prowadzeniu terapeutycznym pacjenta do odzyskania zdrowia. Wspomniane zaburzenia równowagi autonomicznej są jeszcze bardziej zauważalne w stanach przewlekłych. W takiej sytuacji harmonizujące i równoważące techniki osteopatyczne dedykowane autonomicznemu układowi nerwowemu są szczególnie pożądane. Ich znaczenie jest ewidentne w sytuacji tych zaburzeń, w których komponenta autonomiczna i emocjonalna jest szczególnie duża, jak np. w astmie oskrzelowej, czy przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc. Należy pamiętać, że oddychanie (a właściwie jego utrudnienie, brak tchu) stanowią olbrzymi stresor emocjonalny dla pacjenta. Stąd wykorzystanie technik pracy z układem autonomicznym (osteopatii czaszkowej, terapii nakierowanej na zwoje autonomiczne, ogólnej terapii osteopatycznej itd., jest tak istotne).
Nestorzy osteopatii właściwie w każdym przypadku problemu płucnego obserwowali wzmożone napięcie u podstawy czaszki i w okolicy kręgu szczytowego i obrotnika. Nierzadko problematyczne były segmenty środkowego odcinka szyjnego. Praktycznie zawsze lokalizowano blokady i wzmożone napięcie mięśni przykręgosłupowych w okolicy Th1-Th5. Bardzo często występowały blokady żeber i obojczyków. Znajomość anatomii i fizjologii układu nerwowego dostarcza wyjaśnienia takiej prezentacji pacjentów. Blokada podstawy czaszki najprawdopodobniej może być wyjaśniona zaburzeniem nerwu błędnego i obronnym spazmem mięśni podpotylicznych. Środkowy odcinek szyjny związany jest z unerwieniem przepony. Segmenty górnego i środkowego odcinka piersiowego odpowiadają unerwieniu współczulnemu płuc. W podobny sposób wyjaśnić można zaburzenia okolicy żeber. Zmieniona mechanika oddychania związana ze stanem ostrym, a szczególnie przewlekłym, również tłumaczy napięcia mięśniowe i blokady stawowe. Z wymienionych powodów oddziaływanie osteopatyczne ma na celu nie tylko poprawę biomechaniki (bezpośrednie usunięcie restrykcji stawowych, mięśniowych i powięziowych; „otworzenie” klatki piersiowej i jej uelastycznienie; poprawę pracy przepony i mięśni oddechowych), lecz również osiągnięcie efektu nerwowego (wpłynięcie na zwoje autonomiczne, nerwy i ośrodki układu autonomicznego) i naczyniowego (poprawa drenażu żylnego i limfatycznego np. poprzez pracę na obojczykach). Z tej perspektywy techniki osteopatyczne tak chętnie zapożyczane przez inne podejścia terapeutyczne mają zupełnie inne znaczenie, kiedy są wykonywane z uwzględnieniem ich wpływu na anatomiczne i fizjologiczne zależności między nimi. Zastosowanie manipulacji krótkodźwigniowych, terapii powięziowej, terapii czaszkowo-krzyżowej, elementów pracy wisceralnej, techniki unoszenia żeber, pracy z płynami ustrojowymi, np. pompażu limfatycznego, choć z zewnątrz lub wyglądać może podobnie, różni się diametralnie pod względem skuteczności, kiedy zrozumie się mechanizmy ich oddziaływania.
Poza „odległymi” obszarami poddawanymi terapii osteopatycznej w przypadku dysfunkcji oddechowych, osteopatia daje również możliwości pracy lokalnej. Zalicza się do niej wspomniane już metody dedykowane klatce piersiowej. Niezwykle istotną rolę odgrywa również przepona i stosunki ciśnień panujące w poszczególnych jamach ciała. Osteopatia stworzyła także możliwości pracy z opłucną i jej zachyłkami (np. zachyłkiem żebrowo-przeponowym). Duże znaczenie ma mobilizacja płatów płuc względem siebie i szczelin pomiędzy poszczególnymi płatami. Istotne jest poddanie terapii układu powięziowego i więzadłowego w obszarze oddechowym, w szczególności płuc. Z tego względu osteopata przeprowadza terapię powięzi szyi i śródpiersia, mięśnie nadgnykowe i podgnykowe oraz okolice szczytu płuc (osklepek opłucnej i więzadła wieszadłowe płuc). Wprawdzie nie zawsze istnieje konieczność poddawania terapii wszystkich wymienionych komponent, tym niemniej oddziaływanie osteopatyczne z definicji jest kompleksowe i dostosowane do potrzeb pacjenta. W artykule pt. Osteopathic Considerations in the Infections of the Resipratory Tract autorstwa Sheldona Yao, opublikowanym w Osteopathic Family Physician (2017), można zapoznać się z listą technik osteopatycznych dedykowanych układowi oddechowemu wraz z informacjami na temat ich oddziaływania.
W klasycznych książkach osteopatycznych, np. „The Practice of Osteopathy” (1902) Carla Philipa McConnela można znaleźć wskazówki postępowania w wielu ostrych i przewlekłych chorobach układu oddechowego (np. katarze siennym, zapaleniu migdałków, gardła i krtani, astmie, ostrym i przewlekłym zapaleniu oskrzeli i płuc). Oczywiście obecna sytuacja w medycynie uległa drastycznej zmianie, a postęp przez nią uczyniony jest tak znaczny, że choroby ostre, jeżeli wymaga tego stan chorego, leczy się za pomocą antybiotykoterapii i innych środków farmakologicznych. Tym niemniej, przede wszystkim w schorzeniach przewlekłych oraz zaburzeniach funkcjonalnych oddziaływanie osteopatyczne może mieć duże znaczenie i być istotnym elementem wspomagającym powrót pacjenta do zdrowia. Świadczą o tym niektóre badania wykonane między innymi przez: Nolla i in. (2016) [zapalenie płuc], Zanottiego i in. (2012) [przewlekła obturacyjna choroba płuc], Nolla i in. (2008) [przewlekła obturacyjna choroba płuc], Guiney’a i in. (2005) [astma], Bockenhauer i in. (2002) [przewlekła astma], Rowane’a i in. (1999) [astma], Creasy’a i in. (2013) [zapalenie płuc]. Jako przykład szczególnie godne przytoczenia jest wieloośrodkowe badanie Nolla nad rolą osteopatii we wspomaganiu leczenia zapalenia płuc, które zostało przeprowadzone na grupie 387 pacjentów. W badaniu tym porównano trzy grupy: z pomocniczym zastosowaniem protokołu terapii osteopatycznej (n=130), zastosowaniem lekkiego dotyku (n=124) i jedynie konwencjonalnej terapii (n=133). Oceniano stopień ciężkości zaburzeń oddechowych (z koniecznością użycia wentylacji mechanicznej), skalę ciężkości zapalenia płuc (PSI) oraz śmiertelność podczas pobytu w szpitalu. W odniesieniu do wszystkich wymienionych kryteriów osteopatia dała lepsze wyniki niż sama konwencjonalna terapia. Szczególnie istotna różnica dotyczyła śmiertelności, która w grupie osteopatycznej wyniosła 2%, w grupie z zastosowaniem lekkiego dotyku 3%, a w grupie poddanej jedynie konwencjonalnemu leczeniu 13%.
Osteopatia jest potężnym narzędziem, z którego dobrodziejstw warto jest korzystać w terapii dysfunkcji układu oddechowego.