Osteopatia wisceralna znana jest również pod nazwą osteopatii trzewnej lub narządowej. Chociaż nazwa wyjaśnia przedmiot zainteresowania tak zwanego drugiego filaru osteopatii, nie mówi zbyt wiele o zasadach pracy z narządami wewnętrznymi, mechanizmach oddziaływania, przypadłościach, w przypadku których można szukać pomocy w osteopatii wisceralnej oraz o spodziewanych efektach, które można osiągnąć. Zagadnieniom tym poświęcony zostanie niniejszy artykuł.
Osteopatia narządowa wbrew przypuszczeniom nie oddziałuje bezpośrednio na narządy. Trudno jest bowiem wyobrazić sobie sytuację, w której oddziaływanie manualne zmieniałoby morfologię tkanek jako takich oraz ich fizjologię. Oczywiście istnieje możliwość wykorzystania odruchu, które natychmiastowo wpływają na narząd i takie podejście również reprezentowane jest w osteopatii, tym niemniej, działanie takie zazwyczaj jest krótkotrwałe i docelowo nie przynosi poprawy stanu pacjenta. Jednakże istnieją pośrednie metody pracy z trzewiami, zgodne z zasadami sztuki osteopatycznej, umożliwiające osiąganie długotrwałych efektów leczniczych.
Jak wiadomo zadaniem osteopaty jest odnalezienie zasobów zdrowotnych pacjenta i dostarczenie ich do miejsc, które tego potrzebują – w tym przypadku narządów wewnętrznych. Różne czynniki wewnątrzustrojowe mogą zakłócać prawidłową fizjologię wisceralną. Główne z nich można skategoryzować w trzech grupach: zaburzenia ciśnień w jamach ciała, zaburzenia ruchu narządowego i zaburzenia ukrwienia oraz unerwienia.
Narządy wewnętrzne znajdują się w jamach ciała, w których panują różne ciśnienia. Są one przygotowane do pracy w określonych warunkach dzięki systemowi struktur zapewniających im właściwą stabilizację przestrzenną. Do struktur tych należą układy więzadłowe, opłucnowe, osierdziowe i otrzewnowe i inne, które można nazwać zbiorczo tkanką łączną. W przypadku zaburzenia ciśnień spowodowanych przykładowo nieprawidłowościami posturalnymi, nieprawidłową pracą przepony, czy też niewłaściwymi nawykami dochodzi do przeciążenia aparatu stabilizującego narządy wewnętrzne i zapewniającego odpowiednie stosunki ciśnień. Kiedy dochodzi do tej sytuacji, narządy mają tendencję do przemieszczania się w kierunku niższego ciśnienia lub poddają się oddziaływaniu siły ciężkości. W pierwszym przypadku mogą tworzyć się przepukliny (np. żołądkowo-przełykowa), natomiast druga z nich może skutkować obniżeniem się narządów wewnętrznych, czyli tak zwaną ptozą (żołądka, wątroby, nerek, jelit itd.). Wymienione sytuacje mają charakter ekstremalny. Istnieją jednak stadia pośrednie ograniczające funkcjonowanie poszczególnych organów. Nasze ciało posiada odpowiednią organizację struktur ułożonych piętrowo (np. blaszki Glenarda), które odpowiedzialne są za właściwe stosunki ciśnień. Jednym z głównych regulatorów parametrów ciśnienia jest przepona oddechowa. Jej nadmierne napięcie lub nieekonomiczna praca powoduje istotne zaburzenia oddziałujące na trzewia. Z tego względu osteopatia wisceralna posiada wiele technik normalizujących ciśnienia w jamach ciała. Bardzo często terapię prowadzi się na tkance łącznej (powięzi) otaczającej i stabilizującej narządy (otrzewna, osierdzie, opłucna itd.). Jej właściwe odżywienie i mobilizacja zapewniająca jej adekwatne napięcie tworzy lepsze środowisko dla pracy narządów wewnętrznych, dzięki czemu usprawnia się ich funkcjonowanie.
Kolejną z wymienionych kwestii jest ruch. W osteopatii wyróżnia się trzy rodzaje ruchu wykonywanego przez narządy, bądź też ruchu, w którym uczestniczą: motoryczność, mobilność i motylność. Motoryczność jest ruchem, któremu poddają się narządy wewnętrzne pod wpływem poruszania się całego ciała. Może ona ulegać zaburzeniom w wyniku istnienia znacznych zrostów (np. po przebytych zabiegach operacyjnych lub stanach zapalnych) oraz w następstwie zaburzenia kolumny ciśnień. Dysfunkcje motoryczności powodują silne bóle w miejscach jej ograniczenia, np. bliznach wewnętrznych, jeżeli są one nieelastyczne i mało mobilne. Blizny i zrosty mogą być także przyczyną dolegliwości w przypadku zmiany objętości i położenia narządów, które chociażby towarzyszą cyklowi miesięcznemu kobiet. Blizny i zrosty mogą również blokować istotne struktury przewodzące, utrudniając przykładowo zajście w ciążę. Często jest możliwe wykorzystywanie metod manipulacji i mobilizacji osteopatii wisceralnej w celu odtworzenia właściwej ruchomości narządowej. Zaburzenia spowodowane bliznami i zrostami mają również wpływ – nawet jeszcze większy – na mobilność narządów wewnętrznych. Jej mianem określamy ruch narządów wewnętrznych pod wpływem przepony oddechowej. Chociaż wydaje się to trudne do wyobrażenia, podczas każdego wdechu i wydechu nasza wątroba, żołądek, jelita i inne narządy przemieszczają się w dół i w górę o kilkanaście centymetrów. Obliczono, że w ciągu doby nerki poruszają się w sumie o około 600 metrów. Można sobie wyobrazić, jak niekorzystne jest zaburzenie tego ruchu, który ułatwia wymianę substancji odżywczych i uczestniczy w przemieszczaniu płynów znajdujących się w narządach i będących ich produktami. Miejsce fiksacji narządu stanowi także ciągły bodziec drażniący dla układu nerwowego. Z tego powodu osteopatia również w odniesieniu do narządów mówi o tak zwanych artykulacjach lub stawowych połączeniach międzynarządowych. Są to powierzchnie ślizgu narządów względem siebie. W normalnej sytuacji powinny mieć one swobodę ruchu w fizjologicznych kierunkach. Metody pracy osteopatycznej pozwalają na odzyskanie mobilności organów wewnętrznych. Trzecim rodzajem ruchu jest motylność, czyli ruch wewnętrzny narządów. Każdy organ wykonuje właściwy sobie ruch związany z jego funkcją. Jest on dobrze widoczny podczas operacji, kiedy całe pole zabiegowe dosłownie drga. Uważa się, że ruch ten ma pochodzenie embrionalne. Kierunek wzrostu narządów jest jednocześnie kierunkiem ich pracy. Oscylują one w dwie strony – do linii pośrodkowej ciała i w kierunku przeciwnym. Teoretyczna znajomość motylności narządowej pozwala na próby jej synchronizacji, co wykorzystuje się w niektórych subtelnych technikach osteopatycznych.
Już twórca osteopatii, A.T. Still, zwrócił uwagę na niezwykle istotne znaczenie płynów ustrojowych ciała. Zostało ono sformułowane w tzw. zasadzie tętniczej. Jest ona szczególnie istotna w odniesieniu do narządów wewnętrznych, które są szczególnie wrażliwe na niedokrwienie. W osteopatii stosowane są techniki pozwalające usprawnić dopływ krwi do narządów. Należy pamiętać, że naczynia krwionośne (a także nerwy i naczynia limfatyczne) zlokalizowane są w obrębie więzadeł trzewnych oraz tak zwanych krezek. Praca na tych strukturach poprawia właściwe zaopatrzenie narządów w tlen i substancje odżywcze. Równie ważne jest odprowadzenie krwi żylnej z narządów. Jeżeli jest ono utrudnione, może dochodzić do zastojów żylnych utrudniających funkcjonowanie narządów. Są one szczególnie typowe dla organów gąbczastych (parenchymatycznych), takich jak wątroba. Tworzące się w wątrobie zastoje mogą być przyczyną nadciśnienia wrotnego i w konsekwencji tworzenia się hemoroidów i żylaków. Osteopatia dysponuje licznymi technikami drenowania krwi żylnej oraz innych płynów ustrojowych (np. chłonki i żółci). Niezwykle istotnym elementem pracy osteopatycznej jest również normalizacja autonomicznego układu nerwowego, zaopatrującego narządy. W tym celu pracuje się z układem przywspółczulnym (głównie nerwem błędnym) oraz zwojami układu współczulnego (przykręgosłupowymi, czyli z pniem współczulnym oraz przedkręgosłupowymi, np. trzewnym, krezkowym górnym i dolnym).
Osteopatia wisceralna poprawia funkcjonowanie narządów poprzez zoptymalizowanie warunków strukturalnych i funkcjonalnych ich pracy. Z tego powodu znakomicie sprawdza się w zaburzeniach narządowych, które nie mają podłoża patologicznego, lecz długotrwale i znacznie ograniczają jakość życia. Do zaburzeń takich należą niektóre formy dysfunkcji układu oddechowego (np. niektóre rodzaje astmy), układu krążeniowego (niektóre rodzaje łagodnych, funkcjonalnych zaburzeń rytmu serca), układu trawiennego (niektóre postaci przepukliny rozworu przełykowego, choroby refluksowej, ptoza żołądka, ptoza wątroby, ptoza jelit, nawykowe zaparcia i biegunki, zespół jelita drażliwego, różne formy niestrawności itd.), układu moczowo-płciowego (ptoza nerek, bolesne miesiączki, nawykowe infekcje dróg moczowych, przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego itd.). Należy również pamiętać o bólu rzutowanym z narządów wewnętrznych na struktury mięśniowo-szkieletowe ciała. Sztandarowym przykładem jest związek pomiędzy prawym barkiem i wątrobą oraz lewym barkiem i żołądkiem. Czasami bezskuteczna terapia narządu ruchu wynika z umiejscowienia przyczyny problemu w organach trzewnych. Osteopatia potrafi odróżnić przyczyny dolegliwości i w zakresie swoich kompetencji poddawać je terapii. Z tego powodu jest godna zainteresowania ze strony pacjentów oraz terapeutów pragnących pomagać pacjentom w sposób holistyczny, przyczynowy i trwały.