Łąkotki stawu kolanowego są strukturami zlokalizowanymi pomiędzy piszczelą i kością udową. Są one zbudowane z chrząstki włóknistej. W 75% składają się z wody, w 20% z włókien kolagenowych (głównie typu pierwszego), natomiast pozostałych 5% stanowią proteoglikany, glikoproteiny i elastyna. Ze względów topograficznych wyróżnia się łąkotkę boczną i przyśrodkową. Łąkotka boczna ma kształt bardziej zamknięty, który można porównać do niepełnej litery „O”. Łąkotka przyśrodkowa jest natomiast bardziej otwarta i kształtem zbliżona do litery „C”. Rogi przednie oraz tylne łąkotek związane są za pośrednictwem czterech drobnych więzadeł z płaszczyzną piszczeli. Z tego względu można powiedzieć, że anatomicznie przynależą one bardziej do kości piszczelowej niż udowej. Tym niemniej podlegają one deformacji pod wpływem mechanizmu ślizgu i toczenia kości udowej. Z tego względu pod wpływem toczenia obydwie łąkotki w zgięciu przemieszczają się ku tyłowi. Droga jaką przebywa łąkotka boczna wynosi około 11-12 mm, natomiast przyśrodkowa porusza się o 5-6 mm. Z kolei w rotacji zewnętrznej piszczeli łąkotka boczna przemieszcza się ku przodowi, podczas gdy tylna ku tyłowi. Odwrotna sytuacja ma miejsce w rotacji wewnętrznej. Droga pokonywana przez łąkotkę boczną jest w obydwu sytuacjach dłuższa niż przez łąkotkę przyśrodkową, co oznacza, że ma ona większą swobodę ruchu. Związane jest to ze środkiem obrotu położonym bardziej przyśrodkowo oraz ukształtowaniem powierzchni piszczeli i kłykci kości udowej. Łąkotka przyśrodkowa ma również związek z więzadłem pobocznym przyśrodkowym. Z tego względu urazowe uszkodzenia łąkotek są zazwyczaj bardziej złożone w w przypadku łąkotki przyśrodkowej. Nierzadko dochodzi do wystąpienia tak zwanej „nieszczęśliwej triady”, czyli jednoczesnego uszkodzenia łąkotki przyśrodkowej, więzadła krzyżowego przedniego i więzadła pobocznego przyśrodkowego.
Rodzaje i mechanizmy dysfunkcji łąkotek
Wyróżnia się dwa główne rodzaje dysfunkcji łąkotek: urazowe i zwyrodnieniowe. Dysfunkcje urazowe mają charakter ostry, dotyczą głównie rogów przednich i powodują deficyt wyprostu. Obejmują one głównie strefę brzeżną (obwodową) łąkotek, która jest unaczyniona. Do urazu dochodzi najczęściej podczas ruchów skrętnych tułowia i uda na ustabilizowanej stopie i podudziu. Z tego względu ten typ uszkodzeń bardzo często występuje u piłkarzy i narciarzy. Charakterystyczny jest on głównie dla osób w średnim wieku.
W przeciwieństwie do tego zmiany zwyrodnieniowe mają charakter przewlekły i dotyczą głównie środkowej części łąkotki oraz rogów tylnych. Skutkują w związku z tym deficytem zgięcia. Zmiany zwyrodnieniowe obejmują w przeważającej części centralną (ośrodkową), która nie jest unaczyniona, a za procesy odżywcze odpowiedzialne są głównie mechanizmy dyfuzji i osmozy. Zmiany zwyrodnieniowe łąkotek dotyczą głównie osób po 50. roku życia.
Przytoczone różnice są istotne, bowiem inaczej przebiega usprawnianie dysfunkcji ostrej i przewlekłej.
Osteopatyczne spojrzenie na leczenie dysfunkcji łąkotek
Osteopatia jest holistycznym podejściem do zdrowia pacjenta. Nie ogranicza się w związku z tym do usuwania symptomów lub pracy lokalnej w miejscu uszkodzenia bądź też lokalizacji objawów. Osteopatia stara się odnaleźć zasoby anatomiczne i fizjologiczne pacjenta i zmobilizować je w celu optymalizacji procesów powrotu do sprawności. Taką samą funkcję ma również usuwanie przeszkód w odzyskiwaniu zdrowia. Z tego względu osteopatia odnosi się do wielu układów odpowiedzialnych za równowagę i dobrostan organizmu.
Płyny ustrojowe w stanie ostrym, pourazowym oraz przewlekłym, degeneracyjnym
Po urazie w uszkodzonych tkankach rozwija się stan zapalny. Mediatory stanu zapalnego rozszerzają naczynia krwionośne, co prowadzi do zwiększenia ich przepuszczalności m. in. dla białek osocza. W wyniku tych reakcji dochodzi do przekrwienia i powstania obrzęku. W ten sposób organizm rozpoczyna procesy usuwania skutków uszkodzeń tkanek oraz zapoczątkowuje zmiany naprawcze. Procesu zapalnego w fazie ostrej nie powinno się hamować za pomocą środków przeciwzapalnych. Jest to działanie kontrproduktywne. Właściwe jest jednak wspomaganie organizmu w odprowadzaniu obrzęku, czyli substancji odpadowych powstałych w wyniku rozkładu uszkodzonych tkanek.
W tym celu szczególnie istotna jest praca z układem limfatycznym. Zalecana jest redukcja obrzęku poprzez jego drenaż. Należy pamiętać o prawidłowym kierunku przepływu. Drenaż rozpoczynamy od uwolnienia lewego kąta żylnego. Następnie opracowuje się węzły nadobojczykowe i podobojczykowe. Po tej procedurze odprowadza się chłonkę z obszaru klatki piersiowej (np. metodą zasysania z wykorzystaniem oddechu pacjenta) i sprowadza się ją do kątów żylnych. Czasami wskazane może być wykonanie manipulacji odcinka piersiowego, których celem jest wpłynięcie na unerwienie współczulne przewodu piersiowego. Kolejno opracowuje się przeponę i jamę brzuszną. Następnie opracowuje się obszar pachwiny, a całą zebraną limfę odprowadza się w kierunku kąta żylnego. Podobną procedurę przeprowadza się w obszarze uda i dopiero później można przejść do węzłów chłonnych podkolanowych i odprowadzić z nich chłonkę do kąta żylnego.
W fazie ostrej istotne jest również wspomaganie odpływu żylnego. Z tego względu osteopata podejmuje pracę z układem żylnym. Szczególnie istotne są żyły kolana (venae genus), żyła udowa (vena femoralis), żyła biodrowa zewnętrzna (vena iliaca externa) i żyła główna dolna (vena cava inferior) oraz miejsca, w których ich odpływ może być utrudniony (np. więzadło pachwinowe, przepona – ze względu na ciśnienie panujące w jamie brzusznej i klatce piersiowej).
Po ustąpieniu ostrego obrzęku, czyli w fazie podostrej, warto jest pracować z układem tętniczym. Szczególnie istotna jest w tym przypadku tętnica biodrowa zewnętrzna (arteria iliaca externa) i tętnica udowa (arteria femoralis), dająca odgałęzienia pod postacią tętnic okalających kolana: tętnicy kolana górnej bocznej i przyśrodkowej oraz dolnej bocznej i przyśrodkowej (arteriae genus superiores lateralis et medialis, arteriae genus inferiores lateralis et medialis). W tym przypadku szczególnie istotna jest praca z przeponą, więzadłem pachwinowym, trójkątem udowym przyśrodkowym oraz całym kanałem przywodzicieli (membrana vastoadductoria). Zalecane jest uwolnienie napięć strukturalnych (np. za pomocą funkcjonalnych technik pośrednich lub technik bezpośrednich) oraz wykorzystanie odruchu tętniczego w celu jednorazowego lub kilkurazowego zwiększenia fali przepływu tętniczego. W fazie podostrej zasadna może być również praca z ośrodkami nerwowymi odpowiedzialnymi za ukrwienie kończyny dolnej pod postacią manipulacji przejścia piersiowo-lędźwiowego.
Praca z układem płynowym w stanie przewlekłym, czyli zaawansowanych zmian zwyrodnieniowych jest trudniejsza. Należy bowiem pamiętać, że wewnętrzna część łąkotek nie jest unaczyniona. Z tego względu pierwszorzędową rolę odgrywa płyn maziowy. Głównym zadaniem osteopaty i fizjoterapeuty będzie pobudzenie błony maziowej do wytwarzania płynu maziowego odżywiającego chrząstkę, ochraniającego ją i ułatwiającego zachodzenie fizjologicznych ruchów w stawie. W tym celu można wykorzystać ćwiczenia bez obciążeń w trakcji z dużą ilością powtórzeń wykonywanych w ruchach kątowych. Znakomicie sprawdza się również Ogólna Terapia Osteopatyczna (GOT) pozwalająca badać staw oraz usprawniać go poprzez stymulację wytwarzania płynu maziowego.
Praca z układem stawowym w stanie ostrym, pourazowym oraz przewlekłym, degeneracyjnym
W stanie ostrym istotna może być manipulacja łąkotek, kiedy uległy one zakleszczeniu. Ze względu na biomechanikę inaczej dokonuje się mobilizacji i manipulacji łąkotki bocznej i przyśrodkowej, czego osteopaci i fizjoterapeuci uczą się na kursach doszkalających.
W fazie podostrej i przewlekłej niezwykle istotne jest odzyskanie małych ruchów występujących w kolanie, czyli odpowiedniej rotacji, jak również korekcja osi podudzia w kierunku koślawienia bądź szpotawienia oraz przesunięcia bocznego lub przyśrodkowego (tzw. shiftu). Tym celom służą odpowiednie techniki manipulacyjne. W osteopatii uważa się, że niewielkie ruchy rządzą dużymi, ze względu na ich kolosalny wpływ na biomechanikę. Z tego powodu niewielka korekcja może znacząco odciążyć staw, zapewniając mu ochronę przed dalszymi urazami oraz procesami zwyrodnieniowymi.
W fazie podostej oraz przewlekłej niezwykle istotna jest praca ze stawem biodrowym i stopą. Deficyty rotacji biodra niekorzystnie wpływają na zwiększenia obciążeń skrętnych stawu kolanowego, predysponując go do urazów. Uzyskanie właściwej rotacji w stawie biodrowym jest niezwykle istotne zarówno u młodych sportowców, jak i u osób starszych. Osteopatia posiada fenomenalne techniki poprawy możliwości rotacji biodra. Często deficyty nie są związane z przykurczami mięśniowymi, a wzrost zakresu rotacji można osiągnąć bardzo szybko.
Podobnie istotna jest stopa. Deficyty zgięcia grzbietowego i podeszwowego stopy powodują konieczność skompensowania ich m. in. przez kolano. Przy deficycie zgięcia grzbietowego pacjent ma tendencję do chodzenia na ugiętym kolanie, natomiast w przypadku deficytu zgięcia podeszwowego chodzi w przeproście. Obydwie te sytuacje obciążają łąkotki. Z tego względu istotna jest praca ze stawem skokowym górnym. Również dysfunkcje supinacji i pronacji w stawie skokowym dolnym powodują zaburzenia rotacyjne podudzia i nieprawidłową biomechanikę kolana.
Inne ważne struktury
W niektórych przypadkach wskazane jest przyjrzenie się biomechanice miednicy i kręgosłupa lędźwiowego. Istotne znaczenie mają również mięśnie (np. półbłoniasty oraz podkolanowy), ze względu na ich bezpośredni związek z łąkotką, strukturami je zaopatrującymi, bądź rolą, jaką odgrywają w precyzyjnej biomechanice kolana. Istotne mogą być również więzadła. W określonych sytuacjach wskazane może być opracowanie więzadła podkolanowego skośnego i łukowatego oraz innych. Są to dosyć trudno dostępne struktury dlatego ich terapia wymaga adekwatnego przygotowania i umiejętności.