Terapia manualna jest obszarem medycyny, którego zadaniem jest oddziaływanie mechaniczne za pomocą odpowiednio dobranego bodźca przykładanego do ludzkiego organizmu w celu osiągnięcia korekcji tkanek i narządów. W takim rozumieniu terapia manualna dotyczyć może mięśni, struktur kostnych i stawowych, powięzi, narządów wewnętrznych, czy też naczyń krwionośnych i nerwów. Do tak rozumianej terapii manualnej należałoby zaliczyć wszelkiego rodzaju rękoczyny terapeutyczne: masaż, mobilizacje, manipulacje itp. Ta obszerna definicja często ulega zawężeniu do tak zwanej ortopedycznej terapii manualnej. Są to również oddziaływania mechaniczne za pomocą rąk terapeuty, które w swym zamierzeniu ograniczają się do układu kostno-szkieletowego i mięśniowo-powięziowego wraz ze strukturami je zaopatrującymi, czyli nerwami somatycznymi i naczyniami krwionośnymi. Takie ograniczenie usuwa z definicji wpływ na narządy wewnętrzne i związany z nimi autonomiczny układ nerwowy, oraz zazwyczaj struktury będące „na usługach” organów wewnętrznych, takie jak np. przepona oddechowa. Zdecydowana część terapii manualnych rezygnuje również z wykorzystania metody masażu (w rozumieniu masażu klasycznego) oraz manipulacji (rozumianych jako szybki impuls wykonywany w kierunku bariery ograniczenia). Biorąc pod uwagę wszystkie obostrzenia pierwotnej definicji, terapia manualna najczęściej stosowana przez fizjoterapeutów jest bardzo specyficznym sposobem manualnego leczenia stawów obwodowych i kręgosłupa wraz z ich aparatem stabilizującym i ruchowym oraz strukturami bezpośrednio związanymi z tymi stawami. Podstawy teoretyczne terapii manualnej mają charakter biomechaniczny, a zaburzenie rozpatruje się w kategoriach artrokinematyki. Stwierdzenie to ma niezwykle dalekosiężne reperkusje. Zgodnie z podejściem klasycznej terapii manualnej zaburzenie mechanik i stawu polega na zmianie stosunków ślizgu i toczenia. Zbyt duży ślizg oznacza tendencję do niestabilności, natomiast zbyt duże toczenie wiąże się z niebezpieczeństwem zwichnięcia się. Zaburzenia biomechaniki mogą również prowadzić w konsekwencji do ograniczenia ruchomości stawu. Wspomniane zmniejszenie mobilności utrzymujące się przez dłuższy czas powoduje zmiany tkankowe w strukturach kolagenowych odpowiedzialne za utrzymywanie się dysfunkcji. Zmieniona biomechanika stawu może powodować reakcję miejscową organizmu pod postacią stanu zapalnego. Wymienione czynniki zwrotnie oddziałują na struktury związane ze stawami, np. na nerwy. Zgodnie z tokiem myślenia terapii manualnej nieprawidłowości biomechaniczne związane przykładowo z czynnikami zewnętrznymi, typu przeciążenia, urazy, zmiany posturalne itd., przyczyniają się do zmiany artrokinematycznej. W jej konsekwencji zmienia się normalne funkcjonowanie stawu, co może skutkować zmniejszeniem lub patologicznym zwiększeniem jego ruchomości, reakcją obronną organizmu w postaci zwiększonego napięcia i stanu zapalnego oraz przewlekłymi zmianami tkankowymi (np. zwłóknieniami). Stan zapalny, któremu towarzyszy obrzęk, może powodować ucisk struktur okołostawowych. Jedną z istotnych w tym kontekście struktur są nerwy rdzeniowe opuszczające otwory międzykręgowe. Obrzęk zapalny w ograniczonej przestrzeni jest przyczyną bólu promieniującego. Także odruchowy skurcz (i długotrwały przykurcz) określonych mięśni może powodować powstawanie ciasnoty struktur nerwowych. W ten sposób terapia manualna tłumaczy pochodzenie odległego bólu w stosunku do jego źródła, np. ból okolicy łokcia związany z problemem otworu międzykręgowego odcinka szyjnego kręgosłupa. Jak wynika z powyższego opisu terapia manualna skupia się na kilku właściwościach mechanicznych tkanek, wyróżniając struktury twarde (kości i stawy) oraz miękkie (głównie mięśnie i powięzi); struktury czynne i kurczliwe (mięśnie) oraz bierne i niekurczliwe (pozostałe: torebki stawowe, więzadła, nerwy). Charakterystyka poszczególnych struktur pozwalaja na wnioskowanie diagnostyczne. Z tego względu tkanki poddaje się badaniu z zastosowaniem ruchu czynnego, przeciwko oporowi i biernego, a także kompresji, trakcji i rozciągania i zbliżania, czy też zawężania i zwiększenia przestrzeni, przez którą przechodzą struktury (co jest równoznaczne z kompresją i dekompresją). Podsumowując, diagnostyka w terapii manualnej ma charakter prowokacji i odbarczania. Jest ona poszerzona o testy ortopedyczne i neurologiczne, które mają na celu wychwycenie poważnej patologii i przeciwwskazań do leczenia manualnego. Dysponując tak rozbudowanym i dobrze uporządkowanym schematem diagnostycznym, terapia manualna jest w stanie z dużą precyzją znaleźć właściwe miejsce uszkodzenia w obrębie układu mięśniowo-szkieletowego i poddać go adekwatnej terapii. Po odnalezieniu przyczyny dolegliwości terapeuta określa sposób postępowania, który ją łagodzi (co także jest częścią diagnostyki). Technika leczenia zazwyczaj wynika z metody zmniejszającej dolegliwości pacjenta, tj. zwykle jest z nią tożsama, różni się natomiast intensywnością, czasem wykonywania, częstotliwością, liczbą powtórzeń itd. Najczęściej stosowanymi technikami są mobilizacje ślizgów stawowych, mobilizacje stawów do dywergencji lub konwergencji, mobilizacje ślizgowe i rozciągowe struktur nerwowych, techniki pracy z tkankami miękkimi (rozciąganie mięśni, poprawa trofiki mięśni) i łącznymi (powięziami, więzadłami, ścięgnami). Wśród technik stawowych oraz dedykowanych strukturom kolagenowym często stosuje się trakcje lub dystrakcje, natomiast zdecydowanie rzadziej pracuje się w kompresji. Do chętnie wykorzystywanych sposobów pracy z tkankami miękkimi należą ugniatania i rozciągania, a także relaksacja poizometryczna. W przypadku tkanek łącznych wykorzystuje się rozcieranie poprzeczne i technikę punktów spustowych.