Poniżej przedstawiono tłumaczenie wybranych fragmentów dokumentu „Benchmarks for Training in Osteopathy” opracowanego na potrzeby WHO omawiającego kwestie definicji osteopatii, zakresu jej zastosowania oraz kwestii kształcenia. Zapraszamy do zapoznania się z poniższym tekstem osoby rozważające kształcenie się w dziedzinie osteopatii, a także te, które takie kształcenie już rozpoczęły. Tekst będzie interesujący również dla fizjoterapeutów, którzy rozważają podjęcie tzw. osteopatycznych kursów doszkalających (np. poświęconych technikom osteopatycznym). Wartościową wiedzę uzyskają również pacjenci zastanawiający się nad skorzystaniem z porady osteopatycznej. Ponieważ tekst ma charakter oficjalny, stara się on przekazać informacje w sposób rzeczowy i obiektywny.

1. Czym jest osteopatia?
„Osteopatia (zwana także medycyną osteopatyczną) polega na kontakcie manualnym w celu diagnozy i leczenia. Uwzględnia ona i szanuje relacje pomiędzy ciałem, umysłem i emocjami w stanie zdrowia i choroby; kładzie nacisk na strukturalną i funkcjonalną integralność ciała oraz wewnętrzną zdolność ciała do samoregulacji i samoleczenia. Terapeuci osteopatyczni stosują szeroką gamę technik manualnych w celu poprawy funkcji w zakresie fizjologii i / lub wspierania homeostazy, która została zachwiana przez dysfunkcję somatyczną (dotyczącą układu szkieletowego), tj. upośledzenie lub zmianę funkcji powiązanych za sobą elementów układu somatycznego, struktur szkieletowych, stawowych i mięśniowo-powięziowych wraz ze związanymi z nimi elementami naczyniowymi, limfatycznymi i nerwowymi.” […] Praktykujący osteopaci wykorzystują rozumienie związku między strukturą i funkcją, aby zoptymalizować zdolności samoregulacji i samoleczenia organizmu. Osteopatia jest holistycznym podejściem do opieki nad pacjentem, a leczenie jest oparte na koncepcji, zgodnie z którą człowiek jest dynamiczną jednostką funkcjonalną, której wszystkie elementy są ze sobą powiązane i która posiada właściwe sobie wewnętrzne mechanizmy samoregulacji i samoleczenia. Jednym z istotnych elementów osteopatycznej opieki nad pacjentem jest osteopatyczna terapia manualna, zwykle zwana osteopatyczną terapią manipulacyjną (OMT). Odnosi się ona do szeregu technik manipulacji, które można łączyć z innymi metodami leczenia lub poradnictwem, na przykład na temat diety, aktywności fizycznej i postawy ciała. Pomimo pewnego podobieństwa stosowanych technik i interwencji praktykowanie osteopatii różni się od innych zawodów medycznych, które wykorzystują techniki manualne, takie jak fizjoterapia lub chiropraktyka. […] Osteopatia jest praktykowana w wielu krajach na całym świecie. W niektórych krajach terapeuci manualni stosują techniki osteopatyczne, twierdząc, że zapewniają swoim pacjentom leczenie osteopatyczne. Tym nie mniej świadczenia te nie są ze sobą tożsame ze względu na wymiar odbytego przeszkolenia.”

2. Jakie jest spektrum zainteresowania osteopatii?

„Osteopatia nie ogranicza się do diagnozowania i leczenia problemów mięśniowo-szkieletowych, i nie podkreśla szczególnej roli korekcji osi stawów oraz znaczenia wyników obrazowania radiologicznego jako dowodów powiązań strukturalnych. Przedmiotem zainteresowania osteopatii w większym stopniu jest sposób zintegrowania biomechaniki układu mięśniowo-szkieletowego i jej wpływ na wspieranie fizjologii całego ciała.”

3. Jakie modele teoretyczne wykorzystuje osteopatia w pracy z pacjentem?

„ Biomechaniczny model strukturalno-funkcjonalny
Model biomechaniczny postrzega ciało jako integrację elementów somatycznych związanych z mechanizmami postawy i równowagi. Obciążenie lub zachwiania harmonii w tym mechanizmie mogą wpływać na dynamikę, zwiększać wydatek energetyczny, zaburzać propriocepcję (czucie pozycji i ruchu względem sąsiednich części ciała), wpływać na strukturę stawów, utrudniać pracę układu nerwowo-naczyniowego i oddziaływać negatywnie na metabolizm. Model ten stosuje adekwatne podejścia terapeutyczne, w tym osteopatyczne techniki manipulacyjne, które pozwalają przywrócić właściwą postawę i równowagę oraz zoptymalizować funkcjonowanie komponentów układu mięśniowo-szkieletowego.”

„Krążeniowo-oddechowy model strukturalno-funkcjonalny
Model krążeniowo-oddechowy ogniskuje się wokół utrzymania właściwego środowiska zewnątrzkomórkowego i wewnątrzkomórkowego dzięki niezakłóconej podaży tlenu i składników odżywczych oraz usuwaniu szkodliwych produktów metabolizmu komórkowego. Stres tkankowy lub inne czynniki zakłócające przepływ i krążenie dowolnego płynu ustrojowego mogą wpływać na stan zdrowia tkanek. Wspomniany model stosuje podejścia terapeutyczne, które zawierają między innymi osteopatyczne techniki manipulacyjne, których celem jest zaradzenie zaburzeniom mechaniki oddechowej, krążenia i przepływu płynów ustrojowych.”

„Neurologiczny model strukturalno-funkcjonalny
Neurologiczny model uwzględnia wpływ torowania rdzenia kręgowego, funkcji proprioceptywnej, autonomicznego układu nerwowego i aktywności nocyceptorów (włókien bólowych) na funkcje neuroendokrynnej sieci immunologicznej. Szczególne znaczenie ma związek między systemem somatycznym a trzewnym (autonomicznym). Ten model stosuje podejścia terapeutyczne, w tym osteopatyczne techniki manipulacyjne, w celu zmniejszenia naprężeń mechanicznych, zbalansowania sygnałów nerwowych i zmniejszenia lub wyeliminowania pobudzenia nocyceptywnego.”

„Biopsychospołeczny model strukturalno-funkcjonalny
Model biopsychospołeczny uwzględnia różnorodne reakcje i stresory psychiczne mogące wpływać na zdrowie i samopoczucie pacjentów. Należą do nich czynniki środowiskowe, społeczno-ekonomiczne, kulturowe, fizjologiczne i psychologiczne, które wpływają na manifestację zdrowia i choroby. Model ten stosuje podejścia terapeutyczne, w tym osteopatyczne techniki manipulacyjne, w celu uwzględnienia skutków różnych czynników biopsychospołecznych i reakcji na nie.”

„Bioenergetyczny model strukturalno-funkcjonalny
Model bioenergetyczny uznaje, że ciało dąży do utrzymania równowagi między wytwarzaniem, dystrybucją i wydatkami energii. Utrzymanie tej równowagi pomaga ciału w zdolności przystosowywania się do różnych stresorów (immunologicznych, żywieniowych, psychologicznych itp.). Ten model stosuje podejścia terapeutyczne, w tym osteopatyczne techniki manipulacyjne, w celu uwzględnienia czynników, które mogą potencjalnie dysharmonizować wytwarzanie, dystrybucję lub wydatkowanie energii.”

4. Jakie są możliwości edukacji osteopatycznej?
Ogólnie w kształceniu osteopatów wyróżnia się dwie ścieżki programowe. Dotychczas w Polsce dostępna jest jedynie druga z nich. Ponieważ dotyczy ona jednak terapeutów, którzy odbyli już studia ze specjalności medycznej, finalny efekt kształcenia powinien być porównywalny w przypadku obydwu typów.
„Programy szkoleniowe typu I są skierowane do osób, które nie ukończyły wcześniej studiów w zakresie opieki zdrowotnej, lecz ukończyły szkołę średnią lub równoważną. Programy te zazwyczaj są czteroletnimi studiami w pełnym wymiarze. Także poddany superwizji trening kliniczny w odpowiedniej klinice osteopatycznej jest niezbędnym elementem kształcenia. W zależności od wymagań uczelni studenci mogą być zobligowani do przedłożenia pracy magisterskiej lub projektu badawczego.
Programy szkoleniowe typu II skierowane są do osób, które odbyły wcześniej studia z zakresu nauk medycznych. Programy typu II mają te same cele i treść, co programy typu I, jednak zawartość merytoryczna i długość szkolenia mogą być modyfikowane w zależności od wcześniejszego doświadczenia i wykształcenia poszczególnych kandydatów. W niektórych przypadkach program typu II może być tymczasowym krokiem do czasu opracowania programów typu I w osteopatii. […] Typowy program kształcenia w I ścieżce trwa 4200 godzin, w tym co najmniej 1000 godzin nadzorowanej praktyki klinicznej. Umiejętności osteopatyczne i szkolenie w zakresie diagnostyki muszą być nauczane w bezpośrednim kontakcie z wykładowcą. Inne treści programów nauczania mogą być przekazywane przez różnych specjalistów i w różnych formatach kształcenia. Szkolenie może odbywać się w pełnym wymiarze godzin, w niepełnym wymiarze lub stanowić połączenie obu tych form.

5. Jakie treści są przekazywane w pełnym wymiarze kształcenia osteopatycznego?

Nauki podstawowe
• historia i filozofia nauki;
• anatomia ogólna i funkcjonalna, w tym podstawy embriologii, neuroanatomii i anatomii narządów wewnętrznych;
• podstawy bakteriologii, biochemii i fizjologii ze szczególnym naciskiem na układ neuroendokrynny i immunologiczny, autonomiczny układ nerwowy, układ tętniczy, limfatyczny i żylny oraz mięśniowo-szkieletowy;
• biomechanika i kinetyka.

Nauki kliniczne
• modele zdrowia i choroby;
• bezpieczeństwo i etyka pracy;
• podstawy patologii i patofizjologii układu nerwowego, mięśniowo-szkieletowego, sercowo-naczyniowego, płucnego, żołądkowo-jelitowego, reprodukcyjnego, układu moczowo-płciowego, immunologicznego, hormonalnego i otolaryngologicznego oraz stanu psychicznego;
• podstawy diagnozy ortopedycznej;
• podstawy radiologii;
• żywienie;
• podstawowa opieka w nagłych wypadkach.

Nauki osteopatyczne
• filozofia i historia osteopatii;
• osteopatyczne modele zależności strukturalno-funkcjonalnych;
• biomechanika kliniczna, fizjologia i kinetyka stawów;
• mechanizmy oddziaływania technik osteopatycznych.

Umiejętności praktyczne
• zbieranie wywiadu adekwatnego do wieku i stanu pacjenta;
• badanie fizykalne i kliniczne;
• diagnoza osteopatyczna i diagnostyka różnicowa układu nerwowego, mięśniowo-szkieletowego, sercowo-naczyniowego, płucnego, żołądkowo-jelitowego, hormonalnego, moczowo-płciowego, immunologicznego, reprodukcyjnego i otolaryngologicznego oraz stanu psychicznego;
• ogólna wiedza odnośnie podstawowych parametrów diagnostyki laboratoryjnej i obrazowej;
• rozumowanie kliniczne i rozwiązywanie problemów;
• rozumienie badań naukowych i ich praktyczna implementacja;
• komunikacja z pacjentem;
• dokumentacja kliniczna;
• podstawowe techniki pierwszej pomocy.

Umiejętności osteopatyczne
• diagnoza osteopatyczna;
• techniki osteopatyczne, w tym techniki bezpośrednie, takie jak manipulacje krótkodźwigniowe, techniki artykulacyjne, techniki energii mięśniowej i ogólna terapia osteopatyczna;
• techniki pośrednie, w tym techniki funkcjonalne i napięcia-przeciwnapięcia;
• techniki balansowania, takie jak równoważenie napięć więzadłowych;
• techniki łączone, w tym uwalnianie mięśniowo-powięziowe i powięziowe, techniki Stilla, osteopatia na polu czaszkowym, mechanizmy oddechowe i techniki trzewne;
• techniki oparte na odruchach, takie jak odruchy Chapmana, punkty spustowe i techniki nerwowo-mięśniowe;
• techniki oparte na płynach, takie jak techniki pompażu limfatycznego.

Praktyczne doświadczenie kliniczne objęte superwizją
Osteopatyczne leczenie manipulacyjne jest charakterystycznym elementem osteopatii. Wymaga zarówno zdolności poznawczych, jak i motorycznych oraz wiedzy, a rozwój tych umiejętności klinicznych i manualnych wymaga czasu i praktyki. Nadzorowana praktyka kliniczna jest niezbędnym elementem szkolenia lekarzy osteopatycznych i powinna odbywać się w odpowiednim osteopatycznym środowisku klinicznym, aby zapewnić wysokiej jakości wsparcie kliniczne. Obejmuje ono w programie typu I przynajmniej 1000 godzin praktyki klinicznej pod superwizją.